نخستین روشنایی های تهران کجا بودند - وبلاگ عینک پرادا

به گزارش وبلاگ عینک پرادا، نخستین بار این تهران بود که در سراسر ایران زیر نور چراغ های برقی که توسط توماس آلوا ادیسون نورانی شد؛ آن هم درست چند سالی بعد از آن که با همه دعواهای موجود فرنگی ها از نور چراغ های بدون دود او استفاده نموده بودند.

سال ها سال پیش خیابان های شهر در شب زیر نور چراغ های پی سوز و چراغ های روغنی و نفتی روشن می شدند. این آخری ها هم چراغ های گازی که آن هم برای اولین بار در خیابان چراغ گاز یعنی خیابان امیرکبیر و خیابان ناصرخسرو نصب شد. این همان زمانی بود که سال ها بود ادیسون چراغ برق را در اداره ثبت اختراعات آمریکا ثبت نموده بود و خیلی از کشورهای دنیا با استفاده از این اختراع شهرهایشان را روشن می کردند.

تماشاخانه دولتی مسکو بود که ناصرالدین شاه در خاطرات خود آن را چنین توصیف کرد:هر دقیقه روشنایی الکتریسته رنگارنگ از گوشه ها به مجلس پایکوبی می اندازند. او همچنین در خاطره ای که متعلق به 20 رمضان 1306 بود درباره خانه ای که در آن مهمان شده بودند نوشت: وارد عمارت دالغروکی شدیم، خیلی خوب عمارتی است. دو سفر سابق هم که آمده بودیم همین جا به عین همان طور است که دیده بودیم. چیزی که تازگی داشت پنج، چهلچراغ در اطاق شام بود که با چراغ الکتریسته روشن شده بد و کاسه های چهره رنگ داشتند. به قدری قشنگ بود که مثل چراغ پریان یا چراغ بهشتی به نظر می آمد و تمام تالار را مثل روز روشن نموده بود، در صورتی که چشم را هم نمی زد.

این روشنایی ها چشم شاه را گرفت و از حاج امین الضرب تاجر سرشناس و کارآفرین عصر خودش خواست تا کارخانه برق را به تهران بیاورد. اما یک سال قبل از آن که کارخانه حاج امین الضرب به تهران برسد حاج علی خان امین الدوله در مجمع الصنایع نزدیک خیابان باب همایون کارخانه برق کوچکی را با همراهی مسیو فابیوس که به بواتال مشهور بود راه اندازی کرد. این کارخانه برق آن چنان که در مرات آلبلدان نوشته شده است با روشن شدن یک شاخه چراغ توسط ناصرالدین شاه در زمان غروب آفتاب افتتاح شد. این کارخانه چند شاخه برق را در داخل عمارت سلطنتی و سردر الماسیه و میدان توپخانه روشن کرد.

با این همه اولین مولد برق در سال 1264 یعنی درست شش سال بعد از ثبت اختراعش وارد ایران شد و اولین جایی را که روشن کرد، کاخ گلستان بود. نخستین مراسمی هم که رسما با روشنایی برق اجرا شد تعزیه خوانی تکیه دولت بود.

در سال 1284 ه.ش نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری توسط مرحوم حاج امین الضرب به قدرت 400 کیلووات از نوع بخار پیستونی در شهر تهران روشن شد. جالب است که این نخستین کارخانه صنعتی در تهران هم بود.جعفر شهری هم در کتاب تهران قدیم درباره کارخانه برق امین الضرب نوشته: باری کارخانه امین الضرب از عجایبی بود که تا سال ها موجب حیرت و تماشای مردم شهر شده بود. هر غروب به تماشایش می رفتند و مدت ها به شگفتیش لب به دندان می گزیدند و لاحول می گفتند.

این کارخانه دیگ های درداری داشت که درهایشان با پیچ و مهره هایی باز و بسته می شدند در آن به کار گذاشته شده از آن لوله هایی به اطراف کشیده شده بود که شاه لوله اش به خیابان ناصریه و خیابان در اندرون یا همان الماسیه راه پیدا می کرد. اولین کارخانه برق تهران قدرتی معادل 400 کیلو وات بود و به چند خیابان اصلی مانند چراغ برق و لاله زار تا ساعت 12 هر شب برق می داد. در حدود سال 1300 بود که مسیو گاسپاریان شهردار تهران برای این خیابان ها لامپ های روشنایی کشید و این خیابان ها را مثل روز روشن کرد.

نویسنده: فرزانه ابراهیم زاده