آبرسانی به حرم رضوی مشهد - وبلاگ عینک پرادا

به گزارش وبلاگ عینک پرادا، آب همواره برابر است با آبادانی، مخصوصا در کشوری مانند ایران که اغلب پهنه آن را بیابان تشکیل می دهد. ایرانیان برای برطرف احتیاجهای خود به آب آن را هرجا که بوده جستجو می کردند و به مکان های مورد نظر خود می رساندند. حرم مطهر رضوی نیز از این مسئله بی احتیاج نبوده است. آشنایی با چگونگی آبرسانی به حرم امام رضا (ع) می تواند برای هر زائر یا جهانگرد تور مشهد مجذوب کننده باشد. با خبرنگاران همراه باشید.

نهر خیابان

اول رودخانه ای بود که از کشف رود یا از چشمه گیلاس می آمد. از وسط خیابان، آب نهر به نام آب خیابان می گذشت. از میان شهر رد و در دروازه پایین خیابان مازاد آن صرف کشاورزی می شد. در این میانه صحن و سرای مطهر رضوی نیز از وجود آن بهره مند می شدند. شاید جالب باشد بدانیم اولین کانالی که در میانه شهر مشهد برای استفاده مردم حفر شد به دستور امیرعلی شیر نوایی وزیر دوره تیموری بود. بعد از او شاه عباس صفوی بود که آب چشمه گلسب (گیلاس) را سازماندهی و با حفر چندین رشته قنات دیگر آن را به حرم امام رضا (ع) منتقل و دستوری صادر کرد مبنی بر اینکه تا هنگامی که آب از دروازه پایین خیابان خارج نشده است، کسی حق ندارد از آن برای زراعت و مصارف دیگر استفاده کند.

اما آب در حرم، حکایت سقاخانه نادری (اسماعیل طلایی) و زائرانی است که برای شفا و تازگی و طراوت جرعه ای از آن می نوشند. این سقاخانه در زمان نادرشاه درست در وسط صحن انقلاب احداث و سنگاب نصب شده در آن از هرات آورده شده بود. در چهارطرف آن چهار حوض قرار داشت و دو جوی باریک که به خارج حرم امتداد داشت. آن موقع لوله کشی وجود نداشت و برای پر کردن آن باید از قنات های سناباد و باباقدرت با چهار قاطر هر روزه برای سقاخانه آب می آورند که هزینه هایی را در بر داشت، به همین خاطر نادرشاه مزرعه ای به نام دهشک را وقف سقاخانه کرد تا صرف مخارج آن گردد. بعلاوه برای سقاباشی هشت تومان، سقا شش تومان و چهار تن راویه کش شانزده تومان و در ماه های گرم سال هر روز سی من یخ برای سقاخانه تعیین شد.

علاوه بر این، نادر دستور داد تا نهر آب روستای گلستان به حرم مطهر منتقل گردد، به طوری که از زیر حوض (سنگاب) در صحن انقلاب بیرون آید. معماران، مجرایی سرپوشیده را طراحی و احداث و آب را ابتدا در محل ساختمان هشت بهشت در چهار باغ نمایان کردند. در آنجا دو آب انبار ساختند که یکی به ساکنان هشت بهشت و دیگری به عموم مردم اختصاص یافت. از آنجا با شترگلو، از زیر جوی آب خیابان کانالی حفر کردند که آب از زیر حوض میان صحن کهنه بیرون می آمد و دور حوض جاری و سپس داخل نهری می شد که برای محلات پایین خیابان احداث شده بود. این اقدام نادرشاه با چهارده هزار تومان هزینه بعد از اقدام امیر علی شیر نوایی و شاه عباس صفوی در شهر مشهد و حرم مطهر، مهم ترین اقدام در زمینه آبرسانی به حرم مطهر بود.

در دوره های بعد به دلیل افزایش زائران و توسعه حرم مطهر، حوض ها و آب انبارهای بسیاری ساخته شد که از آب قنات سناباد، آب خیابان، قنوات دیگر و نیز برف و باران پر می شد و مورد استفاده زائران قرار می گرفت.

در دوره قاجاریه میرزا فضل الله وزیر نظام در وسط صحن نو (آزادی) حوضی ساخت که بعد ها مؤتمن السلطنه در جای آن سقاخانه ای با سنگاب بزرگی از سنگ سیاه بنا کرد. آب حوض های اطراف این سقاخانه در دوره ای از جوی بست پایین خیابان و بعدها با استفاده از چاه عمیق صحن موزه و به وسیله لوله تأمین می شد. حرم مطهر در اوایل قرن چهاردهم هجری به دلیل توسعه شهر و افزایش مجاوران و زائران با کمبود آب روبه رو شد. ازاین رو، سلطان حسین میرزا نیرالدوله، متولی باشی و والی خراسان در سال 1319 قمری قنات آب میرزا را بعد از تنقیه و اصلاح وقف آستان قدس کرد. او همچون گذشته، چهار حوض اطراف سقاخانه را دوباره ساخت و آب را از زیر حوض های صحن بدون دست خوردگی و آلودگی نمایان ساخت. در 1327 شمسی به دلیل بی توجهی کسبه بازار و مجاوران و مسافران در پاکیزگی آب محمود بَدِر، نایب التولیه آستان قدس، دستور داد روی نهر آب داخل صحن پوشانده گردد و به دلیل اینکه پیش از آن نیز در زمان نیابت تولیت پاکروان حوض ها برچیده شده بود، زائران دیگر به آب دسترسی نداشتند و این امر موجب اعتراض علما و مردم شد. ازاین رو در سال 1330 شمسی مصطفی قلی خان رام در محل حوض های سابق، چهار حوض نو ساخت و با حفر چاه عمیق در محوطه موزه و لوله کشی و نصب شیر، مشکل بی آبی را در صحن کهنه بر طرف کرد.

بعد از انقلاب اسلامی با توسعه حرم مطهر، علاوه بر افزایش استفاده از آب شرب شهری، برداشت از چاه های آب حرم نیز افزایش یافت و در عین حال، برای رعایت بهداشت، شبکه آب شهری و آب چاه از یکدیگر مجزا شد. بعد از ساخت و سازهای نو در محدوده اماکن متبرکه، چهارده انشعاب آب شهری جمع آوری و به جای آن، سه انشعاب اصلی از خیابان های شیرازی، امام رضا و نواب صفوی گرفته و در نهایت، آبرسانی به حرم مطهر به وسیله خط لوله ای مستقیم و اختصاصی از منبع اصلی آب شرب شهر مشهد انجام شد.